 |
Τα άτομα με αναπηρία αποτελούν σήμερα το
15% του συνόλου του παγκόσμιου πληθυσμού. Σε χώρες με προσδόκιμο ζωής άνω των
70 ετών, όλο και περισσότερα άτομα έχουν μεγάλη πιθανότητα να ζήσουν ένα μέρος
της ζωής τους με κάποιο είδος αναπηρίας. Η καθιέρωση του κοινωνικού μοντέλου αναπηρίας στις ανεπτυγμένες
κοινωνίες απαιτεί την άρση όλων των εμποδίων που δεν επιτρέπουν την ισότιμη
συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε όλες τις εκφράσεις της κοινωνικής ζωής.Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 80 εκατομμύρια
άτομα με αναπηρία στην ΕΕ. Τα άτομα με αναπηρία είναι λιγότερο πιθανό να
συμμετάσχουν σε οργανωμένο άθλημα που ασκείται σε αθλητικούς συλλόγους από τα
άτομα χωρίς αναπηρία. Η ΕΕ
έχει υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία,
η οποία περιλαμβάνει την υποχρέωση λήψης κατάλληλων μέτρων για την
αποτελεσματική κοινωνική ένταξη στον αθλητισμό και μέσω αυτού. Η Σύμβαση απαιτεί συγκεκριμένα να
επιτρέπεται στα άτομα με αναπηρία να συμμετέχουν σε ισότιμη βάση με άλλα άτομα
σε ψυχαγωγικές, ψυχαγωγικές και αθλητικές δραστηριότητες.
Οφέλη από τη συμμετοχή στον αθλητισμό για άτομα με αναπηρία
Υπάρχει μια ευρεία αποδοχή στην ακαδημαϊκή
βιβλιογραφία ότι ο αθλητισμός και η σωματική δραστηριότητα παράγουν ευρύτερα
θετικά οφέλη για τα άτομα πέρα από τη βασική απόλαυση. Γενικά, τα οφέλη αυτά αναφέρονται
κυρίως στην ανάπτυξη χαρακτήρων, εργασιακή πειθαρχία, ομαδική εργασία, δίκαιη
παιχνίδι και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Πιο πρόσφατα, η ακαδημαϊκή έρευνα έχει τονίσει τον ρόλο
του αθλητισμού στην προώθηση της κοινωνικής ένταξης για τα άτομα με αναπηρία.
Η βιβλιογραφική ανασκόπηση
έχει τονίσει ότι η συμμετοχή στον αθλητισμό για τα άτομα με αναπηρίες παρέχει
κυρίως οφέλη σε τρία διαφορετικά επίπεδα: προσωπική υγεία (ψυχική και σωματική
ευεξία), ατομική ανάπτυξη (γνωστικά οφέλη, π.χ. αυξημένη αυτοπεποίθηση, κ.λπ.),
κοινωνικό/περιβαλλοντικό (π.χ. κοινωνική ένταξη).
Εμπόδια στη συμμετοχή ατόμων με αναπηρία στον αθλητισμό
Τα προγράμματα και οι παρεμβάσεις που
στοχεύουν στην αύξηση της συμμετοχής στον αθλητισμό μεταξύ των ατόμων με
αναπηρίες έχουν γενικά σχεδιαστεί για να αντιμετωπίζουν πολύπλοκα και
πολύπλευρα εμπόδια στη συμμετοχή. Η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία αντιμετωπίζει το ζήτημα των εμποδίων στη
συμμετοχή στον αθλητισμό για άτομα με αναπηρίες από μια σειρά από διαφορετικές
οπτικές γωνίες και με διάφορους τύπους και κατηγορίες εμποδίων που έχουν
εντοπιστεί. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που
επηρεάζουν την απόφαση συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες για άτομα με
αναπηρία:
• ενδοπροσωπικά:
στάσεις, πεποιθήσεις, γνώσεις και δεξιότητες που κάθε άτομο χτίζει από το
περιβάλλον, τον πολιτισμό και τις προηγούμενες εμπειρίες του προδιαθέτει τους
ανθρώπους να συμμετάσχουν ή να αποφύγουν τη συμμετοχή.
• διαπροσωπικά:
το κίνητρο για ενασχόληση με τον αθλητισμό επηρεάζεται επίσης από το κοινωνικό
περιβάλλον των ανθρώπων (έγκριση από την κοινότητα, την οικογένεια, τους φίλους
ή την κοινωνική πίεση).
• εξωτερικά:
φύση του φυσικού περιβάλλοντος, ποιότητα παροχής υπηρεσιών, ευκολία πρόσβασης
σε αξιόπιστες ενημερωμένες πληροφορίες για υπηρεσίες και ύπαρξη ερεθισμάτων
(πρότυπα ή διαφημίσεις).
Ξεπερνώντας τα εμπόδια: διευκολυντές συμμετοχής
Η εξέταση των τύπων εμποδίων παρέχει ένα
πλαίσιο για την αντιμετώπιση μεθόδων και προσεγγίσεων ορθής πρακτικής που
χρησιμοποιούνται για τη διευκόλυνση της συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες
για άτομα με αναπηρία. Η
βιβλιογραφική ανασκόπηση δείχνει ότι η ευαισθητοποίηση και η βελτίωση της
επικοινωνίας σχετικά με τις αθλητικές ευκαιρίες για τα άτομα με αναπηρίες
μπορεί να διευκολύνει τη συμμετοχή στον αθλητισμό υπερβαίνοντας συγκεκριμένα
περιβαλλοντικά και ατομικά εμπόδια.
Οργάνωση και διαχείριση αθλητικών δραστηριοτήτων
Η ανασκόπηση έχει επισημάνει μια σειρά από
ιδανικά τυπικά μοντέλα αθλητικών δραστηριοτήτων που έχουν σχεδιαστεί για άτομα
με αναπηρίες στα οποία προτείνεται ότι οι αθλητικές δραστηριότητες πρέπει να
θεωρούνται ως μέρος ενός φάσματος ένταξης. Το φάσμα ένταξης, χαρακτηρίζεται από
διαφορετικούς τύπους δραστηριοτήτων (Grenier κά. 2017) :
· Ξεχωριστή
(ή διαχωρισμένη) δραστηριότητα: ειδικές δραστηριότητες που σχεδιάζονται και
προτείνονται για άτομα με αναπηρίες.
· Παράλληλη
δραστηριότητα: οι αθλητές με αναπηρία μπορεί να χρειαστεί να προπονηθούν
χωριστά με συνομηλίκους με αναπηρία για να προετοιμαστούν για έναν αγώνα.
· Αθλητική
δραστηριότητα αναπηρίας (αντίστροφη ολοκλήρωση): τα παιδιά και οι ενήλικες
χωρίς αναπηρία περιλαμβάνονται στα αθλήματα αναπηρίας μαζί με τα άτομα με
αναπηρία.
· Ανοιχτή
(συμπεριλαμβανομένης) δραστηριότητα: συνεργατικά ή αδόμητα παιχνίδια κίνησης ή
ασκήσεις προθέρμανσης και χαλάρωσης.
· Τροποποιημένες
δραστηριότητες σχεδιασμένες για όλους, με προσαρμογή στο χώρο, τις εργασίες,
τον εξοπλισμό και τη διδασκαλία των ανθρώπων.
Yπάρχουν επίσης εμπόδια που σχετίζονται περισσότερο
γενικά με περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές. Στην περίπτωση αυτή, η προσβασιμότητα και η καταλληλότητα των
αθλητικών εγκαταστάσεων, ο επαγγελματισμός των εκπαιδευτών και προπονητών και η
οικονομική προσιτότητα της αθλητικής δραστηριότητας μπορεί να διαδραματίσει
σημαντικό ρόλο προκειμένου να αυξηθεί η συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία.
Υπό αυτή την έννοια, το μοντέλο STEP μπορεί να αποτελεί ένα
χρήσιμο εργαλείο για την υπέρβαση αυτών των τύπων δομικών/περιβαλλοντικών
εμποδίων. Το μοντέλο – που αναφέρεται από τον Kiuppis
(2018) – αποτελεί μέρος των πόρων που παρέχονται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για
τη νεολαία, προκειμένου να βοηθηθούν οι εκπαιδευτικοί, οι προπονητές και οι
φορείς παροχής αθλημάτων στην κοινότητα. Το ακρωνύμιο STEP σημαίνει
Space (Χώρος),
Task (Εργασία), Equipment (Εξοπλισμός)
and People (Άτομα). Ο χώρος αναφέρεται στην πιθανή ανάγκη αύξησης ή μείωσης του
μεγέθους των χώρων παιχνιδιού προκειμένου να ταιριάζουν στις διαφορετικές
ικανότητες ή επίπεδα κινητικότητας. Το δεύτερο
επίπεδο του μοντέλου αναφέρεται στην εργασία, η οποία θα διασφαλίζει ότι όλοι
έχουν ίσες ευκαιρίες συμμετοχής, για παράδειγμα με τη διάσπαση διαφορετικών
πολύπλοκων δεξιοτήτων σε μικρότερα συστατικά μέρη. Με
αυτόν τον τρόπο, μπορεί να είναι δυνατό να διασφαλιστεί ότι όλοι έχουν την
ευκαιρία να εξασκήσουν δεξιότητες ή εξαρτήματα μεμονωμένα ή με έναν συνεργάτη
πριν συμπεριληφθούν σε ένα ομαδικό παιχνίδι μικρής όψης. Ο εξοπλισμός αναφέρεται κυρίως στην ευκαιρία να παρέχεται σε όλους
εξοπλισμός που ταιριάζει στην ικανότητα ή την ηλικία των συμμετεχόντων. Τέλος, η κατηγορία ατόμων σχετίζεται με την ισορροπία μεταξύ του
αριθμού των παικτών και των σχετικών δεξιοτήτων, υποδηλώνοντας ότι μερικές
φορές μπορεί να είναι προτιμότερο να παίζετε με ομάδες άνισου αριθμού για να
διευκολυνθεί η ένταξη ορισμένων μελών της ομάδας και να μεγιστοποιηθεί η
συμμετοχή άλλων.
Συμπερασματικά, οι Parnes και Hashemi (2009) προτείνουν ότι,
προκειμένου να αυξηθεί η συμμετοχή σε αθλήματα και σωματικές δραστηριότητες για
άτομα με αναπηρίες, θα ήταν σημαντικό να αξιολογηθεί και να κατανοηθεί ο
αντίκτυπος των εμποδίων με την εφαρμογή συστημάτων παρακολούθησης και
αξιολόγησης για την παρακολούθηση της προόδου και των αποτελεσμάτων των
προγραμμάτων σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Υποστηρίζουν επίσης ότι πρέπει να καταβληθούν εντονότερες
προσπάθειες για να γίνουν πιο προσιτές οι υπάρχουσες τεχνολογίες, αυξάνοντας
έτσι και την προσβασιμότητα στις αθλητικές εγκαταστάσεις. Στην πραγματικότητα, ακόμη κι αν μέσω μιας περιεκτικής προπόνησης
όλοι μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στον αθλητισμό, ορισμένες κατηγορίες
αναπηρίας μπορεί να απαιτούν προσαρμοστικό εξοπλισμό. Επιπλέον, καθώς η τεχνολογία και οι βοηθητικές συσκευές συνεχίζουν
να προοδεύουν, ο αριθμός των ατόμων που μπορούν να αντέξουν οικονομικά τέτοιου
είδους εξοπλισμό μειώνεται, διευρύνοντας έτσι το χάσμα μεταξύ συμμετοχής και
απόδοσης, καθώς η μεγάλη πλειοψηφία των ατόμων με αναπηρία θα διευκολύνεται
έτσι λιγότερο στη συναλλαγή τους από τη σωματική σε αθλητική δραστηριότητα.
Πηγές:
InSport project: Sport
Inclusion – Full Participation in Sport by Persons with Disabilities. Erasmus +
program (2018-2020). https://in-sport.eu
Grenier, M., Miller,
N., & Black, K. (2017). Applying Universal Design for Learning and the
Inclusion Spectrum for Students with Severe Disabilities in General Physical
Education. Journal of Physical Education, Recreation & Dance, 88(6),
51–56. https://doi.org/10.1080/07303084.2017.1330167
Kiuppis, F. (2016).
Inclusion in sport: disability and participation. Sport in Society, 21(1),
4–21. https://doi.org/10.1080/17430437.2016.1225882
Parnes, P., Cameron,
D., Christie, N., Cockburn, L., Hashemi, G., & Yoshida, K. (2009).
Disability in low-income countries: Issues and implications. Disability
and Rehabilitation, 31(14), 1170–1180. https://doi.org/10.1080/09638280902773778
United Nations, Department of Economic and Social
Affairs
Social Inclusion. Social Development Issues / Disability / Disability Issues / Disability and Sports. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου από https://social.desa.un.org/issues/disability/disability-issues/disability-and-sports
Συντάκτης:
Γεώργιος Φαρφαράς, Μεταπτυχιακός φοιτητής «Οργάνωση και Διαχείριση Αθλητικών
Δραστηριοτήτων για άτομα με αναπηρίες (Α.με.Α.)», Τμήμα Οργάνωσης &
Διαχείρισης Αθλητισμού, Σχολή Επιστημών Ανθρώπινης Κίνησης και Ποιότητα Ζωής,
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.